Święty Łukasz Ewangelista
Wspomnienie: 18 października
Najstarsza chrześcijańska tradycja pochodząca z II i III wieku podaje, że św. Łukasz jest autorem trzeciej Ewangelii
oraz Dziejów Apostolskich. Chociaż sam prawdopodobnie nie znał Jezusa, to jednak badał świadków i od nich, jako
z pierwszego źródła, czerpał wszystkie wiadomości. Trudno powiedzieć, kim dokładnie był św. Łukasz. Jego imię pojawia się
w Nowym Testamencie trzykrotnie w listach przypisywanych św. Pawłowi. Podstawowe informacje dotyczące św. Łukasza znajdujemy w tzw. Fragmencie Muratoriego, w antymarcjonowym Prologu Rzymskim, a także w pismach Ireneusza z Lyonu, Tertuliana, Klemensa Aleksandryjskiego i wszystkich następnych Ojców Kościoła. Podają oni informacje, że św. Łukasz
był lekarzem, towarzyszem Pawła i uczniem apostołów. Był Syryjczykiem pochodzącym z Antiochii. Wydaje się,
że nie miał żony ani dzieci, a prawdopodobnie zmarł w Bitynii w wieku osiemdziesięciu trzech lat.
Autor Prologu Rzymskiego pisał, że Łukasz jest Syryjczykiem z Antiochii. Z lektury Dziejów Apostolskich można zobaczyć,
że jest on bardzo dobrze poinformowany o tym mieście oraz o wspólnocie chrześcijan, jaka się tam rozwija. Bardzo żywo interesuje się życiem religijnym tamtejszej wspólnoty i nieobce są mu imiona proroków i nauczycieli antiocheńskich.
Podkreśla znaczenie tej gminy dla rozwoju nauki Chrystusa, a nawet wie dokładnie, że właśnie tam po raz pierwszy
nazwano uczniów Chrystusa chrześcijanami (Dz 11, 26).
Wzmianka, że Łukasz był Syryjczykiem wskazuje na to, że był on chrześcijaninem pochodzenia pogańskiego. Jego prolog
do Ewangelii, a także styl, ukazują go jako hellenistycznego historyka. Posługuje się on bardzo starannym, niekiedy wytwornym językiem greckim oraz bogatą terminologią z różnych dziedzin nauki. Na tej podstawie można stwierdzić, że Ewangelista
był wszechstronnie wykształcony. Wydaje się, że swoje wykształcenie mógł uzyskać właśnie w Antiochii,
która uchodziła za miasto pełne uczonych i wykształconych ludzi.
Wewnętrzna analiza Ewangelii zdaje się potwierdzać starą tradycję o lekarskim zawodzie Łukasza. W tekście jego Ewangelii można znaleźć wiele terminów technicznych związanych z medycyną („teściową Piotra trawiła wysoka gorączka”, czy termin „sparaliżowany”, należą do fachowych terminów medycznych tamtych czasów). Autor trzeciej Ewangelii jest też bardzo dokładny w opisie chorób oraz potrafi odróżnić przypadki opętania od zwykłych chorób. W liście do Kolosan (Kol 4, 14) jest on wprost nazwany przez Apostoła Narodów lekarzem („Pozdrawia was Łukasz, umiłowany lekarz). Niewątpliwie autor trzeciej Ewangelii był człowiekiem o dużej wrażliwości. Nie jest wykluczone, że idzie to z profesją, jaką wykonywał.
Jak się wydaje, św. Łukasz był bliskim współpracownikiem św. Pawła. Imię Łukasza w listach Pawłowych pojawia się trzy razy i zazwyczaj jest wymieniany wśród jego najbliższych współpracowników. Także Dzieje Apostolskie świadczą o bliskiej więzi tych dwóch świętych. Paweł jest głównym bohaterem tego dzieła, a zwłaszcza w drugiej jego części. Ewangelista spotkał Apostoła Narodów w Troadzie (Dz 16, 10-40) ok. roku 50 i odtąd stał się jego wiernym towarzyszem. Towarzyszył św. Pawłowi aż do Filipii. Ponownie odnalazł go tam apostoł w 57 roku i Łukasz pozostał już przy nim. Razem udali się do Jerozolimy, gdzie byli więzieni. Św. Łukasz towarzyszył Pawłowi w jego podróży morskiej z Palestyny do Italii. Wydaje się, że nie opuścił apostoła podczas pierwszego i drugiego więzienia w Rzymie (świadczą o tym listy Pawła). Świadectwem wierności Łukasza do Pawła pozostaje zdanie z 2 Tm 4, 11 – „Tylko Łukasz jest ze mną”.
Nic pewnego nie można powiedzieć o ostatnich latach działalności św. Łukasza. Wydaje się, że po śmierci Pawła opuścił Rzym
i oddał się głoszeniu Dobrej Nowiny. Miał pracować w Dalmacji, Galii, Italii i Macedonii. Kościół czci go jako męczennika.
W ikonografii świętego pokazuje się często jako malującego lub piszącego. Św. Łukasz prezentowany jest jako młodzieniec
o ciemnych, krótkich, kędzierzawych włosach, w tunice. Sztuka zachodnia ukazuje go z tonsurą lub łysiną, czasami bez zarostu. Rogier van der Weyden przedstawia go na obrazie „Św. Łukasz malujący Madonnę” w czasie portretowania Marii, matki Jezusa.
Atrybutami świętego są: byk, wół, księga, zwój, paleta malarska, papier i kamień. Wół (albo cielę) odnoszą się do Łukasza, gdyż są one zwierzętami ofiarnymi, a Ewangelia Łukasza przypisywana Łukaszowi rozpoczyna się od opowieści o Zachariaszu, ojcu Jana Chrzciciela, który składa ofiarę w Świątyni (por. Łk 1, 5-25). Wedle tradycji był lekarzem, dlatego często
jest przedstawiany w czapce lekarskiej.
Święty Łukasz jest patronem Hiszpanii, lekarzy chirurgów, malarzy, rzeźbiarzy, grafików, historyków, notariuszy
oraz złotników.|oprac. ks. Maciej Igielski|
ŹRÓDŁA:
Mickiewicz, „Ewangelia według św. Łukasza, rozdziały 1– 11, Wstęp. Przekład z oryginału. Komentarz”, Częstochowa 2011/2012.
„Jak rodził się Kościół”, Bkk 2 (2009).
Bednarz, „Ewangelie synoptyczne”, Tarnów 2008.
Loska, „Ewangelia według św. Łukasza. Tajemnica Chrystusa pośród nas”, Katowice 1996.
Kudasiewicz, „Ewangelie synoptyczne dzisiaj”, Apostolicum 2006.